Aktualności
W ostatnim czasie następuje stosunkowo szybki wzrost cen podstawowych doglebowych nawozów mineralnych, a z kolei ziemniak charakteryzuje się dość dużymi potrzebami pokarmowymi i mniejszym w porównaniu z innymi gatunkami roślin upraw polowych wykorzystaniem zastosowanych w nawozach składników. Te aspekty ekonomiczno-przyrodnicze w określonych warunkach przyczyniać się mogą do zakłócania prawidłowego stanu odżywienia roślin i w konsekwencji obniżać plon. Ponadto, dość często zdarza się w ostatnich latach, że podczas wegetacji roślin układ czynników pogodowych (obfite opady na przemian z okresową suszą glebową, wysoka temperatura powietrza itp.) w znacznym stopniu oddziaływując na glebę, wywołują określone trudności w pobraniu przez rośliny zastosowanych na podstawie wyników analizy gleby składników. Objawiać to się może widocznym lub niewidocznym niedoborem składników na roślinach i być przyczyną obniżenia zarówno wielkości, jak i jakości plonu bulw, co uzasadnia uzupełnienie ich poprzez aplikację dolistną.
Dolistne dokarmianie zapewnia szybką przyswajalność składników, możliwość zapobiegawczego lub stwierdzonego na podstawie objawów na roślinach uzupełniania ich niedoboru w czasie wegetacji, wysoką efektywność składników stosowanych w stosunkowo niewielkich ilościach w porównaniu z nawożeniem doglebowym, możliwość łączenia z zabiegami ochrony roślin (duże oszczędności w paliwie i robociźnie, mniejsze ugniatanie gleby), równomierne rozprowadzenie składników na plantacji, ograniczenie zanieczyszczenia środowiska (gleba, wody gruntowe), unikanie sorpcji chemicznej w glebie.
Uwzględniając ilości pobieranych przez rośliny ziemniaka składników, dzieli się je na makroelementy, pobierane w stosunkowo dużych ilościach: potas (K2O) - 6 kg; azot (N) - 5 kg; fosfor (P2O5) - 1,5 kg; magnez (MgO) - 0,7 kg; siarka (S) - 0,6 kg; wapń (CaO) - 0,6 kg na 1 tonę bulw oraz mikroelementy, pobierane przez rośliny w bardzo niewielkich ilościach: żelazo (Fe) - 43 g; mangan (Mn) - 7,7 g; cynk (Zn) - 7,5 g; miedź (Cu) - 2,2 g; bor (B) - 2,7 g; molibden (Mo) - 0,1 g na 1 tonę bulw, które jednak niezbędne są do prawidłowego rozwoju i plonowania. Bowiem efektywność działania nawet najlepiej dobranego nawożenia mineralnego podstawowymi składnikami NPK jest uzależniona od odpowiedniego zaopatrzenia roślin w mikroelementy. Z uwagi na fakt, że zapotrzebowanie na makroelementy wahać się może od kilku do kilkudziesięciu kg na ha, pobieranie ich odbywa się głównie poprzez system korzeniowy, natomiast dolistne stosowanie tych składników w okresie wegetacji stanowić może jedynie niewielki procent uzupełnienia dawki podstawowego nawożenia doglebowego. Spośród wyżej wymienionych składników makroelementowych do bardziej efektywnych plonotwórczo dla ziemniaka należą w kolejności: azot, magnez i potas stosowane dolistnie niż fosfor, siarka czy wapń.
Zapotrzebowanie roślin na mikroelementy stanowi kilka do kilkunastu gram na hektar i skuteczniejszy sposób, pokrycia potrzeb pokarmowych roślin na te składniki stanowić może dolistne dokarmianie, niż doglebowe ich stosowanie. Rośliny ziemniaka wykazują dużą wrażliwość na niedobór manganu i cynku oraz mniejszą w stosunku do pozostałych mikroelementów. W przypadku roślin ziemniaka wysokie zapotrzebowanie na składniki pokarmowe rozpoczyna się już w okresie tuberyzacji, czyli tworzenia bulw na stolonach, ale najbardziej intensywne pobieranie składników przypada na okres powiększania się masy bulw, co oznacza, że w zależności od wczesności odmiany warunki sprzyjające stosowaniu składników dolistnie wystąpić mogą w dość długim przedziale czasowym, od czerwca nawet do początku sierpnia. Niedobory składników na roślinach ziemniaka objawiają się najczęściej w postaci: skarłowacenia roślin, tzw. krzaczastym pokrojem w porównaniu do optymalnie odżywionych, chlorozą, czyli występowaniem rozjaśnień i przebarwień na liściach czy łodygach, nekrozami, tzn. występowaniem plam martwicowych na liściach, jak również zmianami barwy skórki i wadami miąższu bulw.
Niedobory poszczególnych składników w okresie wegetacji stwierdzone na podstawie obserwacji wizualnych, dostępnych testów roślinnych czy analizy chemicznej roślin nieuzupełnione dolistnie nawozem zawierającym deficytowe składniki mogą w różnym stopniu oddziaływać niekorzystnie na wielkość uzyskanego plonu jak i odbijać się pogorszeniem określonych cech jakości bulw.
Azot (N) - jest najważniejszym plonotwórczym składnikiem decydującym o zaopatrzeniu roślin w pozostałe składniki. W przypadku niedoboru tego składnika wzrost roślin jest przyhamowany, liście są słabo wykształcone i mają barwę od jasnozielonej do żółtawej, a w późniejszej fazie może dochodzić do ich zamierania i opadania. W porównaniu do roślin dobrze odżywionych wykształca się mniej łodyg, co przyczynia się między innymi do mniejszej ilości tworzonych bulw na stolonach. Następstwem niedoboru azotu jest również zdrobnienie bulw (mniejszy udział frakcji handlowej bulw w plonie), czyli w konsekwencji niższy plon i obniżona zawartość składników w bulwach (skrobi, białka). Zabiegi dolistnego dokarmiania azotem, najlepiej w formie mocznika, który zastosowany w odpowiednim stężeniu nie wykazuje na liściach działania parzącego przeprowadzać można od fazy zwarcia roślin w rzędach aż do fazy formowania jagód. Dla ziemniaków optymalne stężenie mocznika w roztworze wynosi 5-6 % tzn. przy każdorazowym zużyciu 300 l/ha cieczy stosuje się 15-18 kg mocznika. Dokarmianie ziemniaka mocznikiem zaleca się wykonywać 2 ? 4 krotnie w okresie wegetacji najlepiej w odstępach 2-tygodniowych. W warunkach gleby lekkiej pod wpływem 4-krotnie wykonanego zabiegu dolistnego dokarmiania roślin ziemniaka mocznikiem o stężeniu 5 % stwierdzono 18-procentowy przyrost plonu bulw w porównaniu do kontroli (bez dolistnego dokarmiania).
Magnez (Mg) - jest jednym z podstawowych składników chlorofilu i stąd warunkuje wiele procesów enzymatycznych w roślinie, w tym przebieg fotosyntezy, decyduje o zawartości witaminy C i skrobi. Przy braku magnezu obserwuje się zwiędły pokrój roślin. Tkanka między nerwami starszych liści żółknie, następnie brunatnieje i wykrusza się, natomiast brzegi liści pozostają zielone. Dolistne stosowanie magnezu wskazane jest do fazy kwitnienia najlepiej 2-krotne w formie siedmiowodnego siarczanu o stężeniu 5 % lub w formie jednowodnego siarczanu o stężeniu 2-3 %, gdyż rośliny ziemniaka wykazują największe zapotrzebowanie na ten składnik w okresie zawiązywania bulw.
Potas (K) - ziemniak należy do roślin wykazujących największe zapotrzebowanie w stosunku do tego składnika, dlatego podstawowe źródło zaspokojenia potrzeb pokarmowych w potas stanowi nawożenie doglebowe i pobieranie przez korzenie. Jednak w warunkach niedostatecznej dostępności potasu z zastosowanych nawozów doglebowych wskazane jest uzupełnianie tego składnika w formie dolistnej. Objawy niedoboru tego składnika widoczne są na roślinach ziemniaka w postaci zwiędłego pokroju roślin, starsze liście mają szaro-zielone zabarwienie, zasychają na wierzchołkach i brzegach, zwijają się i opadają. W następstwie niedoboru potasu miąższ bulw ciemnieje, również po ugotowaniu, obniża się zawartość witaminy C, suchej masy i skrobi w bulwach, wzrasta poziom cukrów redukujących, co obniża wartość technologiczną bulw dla przetwórstwa spożywczego (frytki, chipsy), maleje trwałość przechowalnicza bulw.
Mangan (Mn) - jeden z ważniejszych pierwiastków biorących udział w procesie przemiany materii w roślinach ziemniaka. Skutkiem niedoboru tego mikroelementu może być opóźnienie kwitnienia roślin, zmniejszenie zawartości białka, witaminy C i skrobi. Niedostateczne zaopatrzenie roślin w mangan może przyczynić się również do wzrostu porażenia bulw parchem zwykłym. Charakterystyczne objawy niedoboru to jasne i żółte plamki pomiędzy nerwami na najmłodszych liściach (zielona siateczka) rozpoczynające się u podstawy i stopniowo obejmujące cały liść. Plamki występują również na ogonkach liściowych i łodygach. Następnie pojawiają się brązowe nekrotyczne plamy na liściach.
Cynk (Zn) - wchodzi w skład niektórych enzymów regulujących oddychanie, bierze udział w syntezie chlorofilu. Niedostateczne zaopatrzenie roślin w cynk wpływa niekorzystnie na zawartość białka i cukrów. Rośliny reagują na niedostatek cynku karłowatością i chlorozą liści. Najmłodsze liście są drobne, kruche i mają zdeformowane brzegi.
Zabiegi dolistnego dokarmiania potasem i innymi makroelementami oraz mikroelementami w formie jedno- czy wieloskładnikowych nawozów dolistnych przeprowadzać można od fazy zwarcia roślin w międzyrzędziach do fazy formowania jagód. Rodzaj i liczbę oprysków (najczęściej 2-4 krotnie w okresie wegetacji) trzeba dostosować do warunków plantacji oraz długości okresu wegetacji uprawianej odmiany. Nie należy jednak zmieniać zaleceń producenta odnośnie dawek tych nawozów.
Z uwagi na trudności w rozpoznaniu objawów niedoboru konkretnych składników poprzez obserwację wyglądu roślin na plantacji, a jednocześnie niewielkim rozpowszechnieniu w praktyce testów roślinnych, pozwalających ocenić stopień odżywienia roślin w poszczególne składniki w okresie wegetacji, najbardziej uzasadnione pozostaje obecnie stosowanie zapobiegawczo dolistnych nawozów wieloskładnikowych, których użycie zapewnia szybkie dostarczenie podstawowych makro- jak i szeregu mikroelementów. Taki sposób dokarmiania roślin pozwala również na eliminowanie niedoborów nieujawniających się zmianami morfologicznymi, które mogą zmniejszać plon nawet do 20 %.
Obecnie na rynku dostępna jest bardzo szeroka gama wieloskładnikowych nawozów dolistnych, a także nawozów zawierających pojedyncze pierwiastki makro- i mikroelementowe, w których główną część stanowią schelatowane związki zawierające dostępne dla roślin składniki (tabela). W ostatnim czasie dążąc do coraz bardziej większego aktywowania i efektywniejszego wykorzystywania przez rośliny składników zastosowanych dolistnie opracowuje się również nowe technologie ich pozyskiwania i produkcji, np. z wykorzystaniem naturalnych surowców (wyciągi roślinne, algi morskie, zmielone na pył skały) czy chelatowaniem składników aminokwasami. Produkty te dzięki wysokiej zawartości substancji bioaktywnych, oprócz funkcji odżywczej, zwiększają odporność roślin na czynniki stresowe, czyli wykazują również działanie biostymulujące. Skuteczność niektórych z nich w uprawie ziemniaka potwierdzono w badaniach. Należą do nich: Fertileader Starter, Fertileader Gold BMo, Fertileader Axis, Fertileader Vital, Tecamin Max, Tecnokel Mix, Tecnokel Amino Mg, Tecnokel Amino Mn, Tecnokel Amino Zn, Tecnophyt PK, Herbagreen, NaturalCrop SL.
Tabela
Wykaz wieloskładnikowych i jednoskładnikowych nawozów przydatnych do dolistnego dokarmiania ziemniaka
| Nazwa nawozu | Zawartość składników pokarmowych w % wagowych (* % objętościowych) |
| ADOB Bor | B - 11,1 |
| ADOB Mn | Mn - 10,0 |
| ADOB NP | N - 15,0; P2O5 - 29,8 |
| ADOB PK | P2O5 - 18,7; K2O - 14,2 |
| ADOB MgSO4 x 3 H2O | S -18,4; MgO - 23,1 |
| Agrovital K | N - 11,0; MgO - 2,2 + B, Cu, Mn, Zn, Ti |
| Agrosol Uniwersalny | *N - 13; P2O5 - 4,0; K - 6,5 + B, Cu, Fe, Mn, Mo, Zn |
| Agrosol Ziemniak | *N - 20; MgO - 5,2; Mn 1,3 + B, Cu, F, Mo, Zn |
| Azofol | N - 16,1; MgO - 4,0; SO3 - 8,1 |
| Basfoliar 36 Extra | N - 36,3; MgO - 4,3 + Mn, Cu, Fe, B, Zn, Mo |
| Basfoliar 34 | N - 27,0; MgO - 0,5 + Cu, Mn |
| Basfoliar 12-4-6 | N - 12,0; P2O5 - 4,0; K2O - 6,0; MgO - 0,2 +B, Fe, Cu, Mn, Zn, Mo |
| Bioplon uniwersalny | N - 10,0; P2O5 - 1,1; K2O - 1,9 + Mg, B, Mn |
| Cigo K Express | N - 3,05; K2O - 32,7 |
| Ekosol K | N - 15,0; MgO - 2,0 + B, Cu, Fe, Mn, Zn, Mo |
| Ekosol wysokomanganowy | Mn - 6,0 |
| Ekosol wysokocynkowy | Zn - 7,6 |
| Ekosol wysokofosforowy | N - 5,0; P2O5 - 34,5 |
| Ekosol fosforowopotasowy PK | K2O ? 20,0; P2O5 ? 10,0 |
| Ekolist Standart | N - 10,0; K2O - 6; MgO - 2,7 + Fe, Mn, Zn, Cu, Mo |
| Ekolist Mikro Zm | N - 4,0; MgO - 5,0 + S, B, Cu, Fe, Mo, Mn, Zn |
| Ekolist Makro 12-4-7 | N - 12,0; P2O5 - 4,0, K2O - 7,0 + B, Fe, Cu, Mn, Zn, Mo |
| Ekolist PK-1 | P2O5 - 9,0; K2O - 19,0 |
| Ekolist Mono Mn | N - 3,0; S - 5,0; Mn - 11,4 |
| Ekolist Mono B | B - 11,0 |
| Florovit Uniwersalny | N - 3,0; K2O - 2,0 + B, Cu, Fe, Mo, Mn, Zn, Ca, Mg, S |
| FoliCare potasowy | N - 10,0; P2O5 - 5,0; K2O - 40,0; SO3 - 10,0 + MgO, B, Fe, Cu, Mn, Zn, Mo |
| FoliCare PK + B | N - 6,6; P2O5 - 27,0; K2O - 24,5; SO3 - 5,7 + MgO, B, Fe, Cu, Mn, Zn, Mo |
| Fostar | N - 5,0; P2O5 - 35,0 |
| Glanoligo MB 20 | MgO- 37,5; SO3 - 19,5; B - 1,6 |
| Insol B | B - 10,0 |
| Insol Mn | Mn - 5,0 |
| Insol Zn | Zn - 5,0 |
| Insol 7 | N - 15,0; B - 0,50; Cu - 0,50; Mn - 1,1; Zn - 1,5 |
| Insol ZBR | N - 15,0; MgO - 1,5; B - 0,6, + Cu, Fe, Mn, Mo, Zn |
| Insol ? 36 Tytan | N - 27,5 + Ti, Zn, Mn, Fe |
| Insol PK | P2O5 - 10,0; K2O - 19,0 |
| Intermag chelat Zn-14 | Zn - 14,0 |
| Mikrosol U | N - 5,0; MgO - 5,8; S - 3,2 + Fe, Mn, Zn, Cu, Mo |
| Mikrosol Zm | N - 5,0; MgO- 5,8; S - 3,6 + Fe, Mn, Zn, Cu, Mo |
| Mikrovit Mn-160 | Mn- 11,4 |
| Mikrovit Cu-80 | Cu - 6,5 |
| Mikrovit Zn-112 | Zn - 8,4 |
| Nitrophoska foliar czerwona | N - 20,0; P2O5 - 20,0; K2O - 20,0 + Mg, B, Cu, Fe, Mn, Mo, Zn |
| Nitrophoska foliar zielona | N- 7,0; P2O5 - 12,0; K2O - 40,0 + B, Cu, Fe, Mn, Mo, Zn |
| Nutribor | N - 6,0; MgO- 5,0; S - 9,0; B - 8,0 + Mn, Mo, Zn |
| Plonvit K | N - 15,0; MgO - 2,5; SO3 - 2,5 + B, Cu, Fe, Mo, Mn, Zn, Ti |
| Plonvit Opty | N - 20,0; P2O5 - 20,0; K2O - 20,0; SO3 - 10 + B, Cu, Fe, Mo, Mn, Zn, Ti |
| Plonvit Kali | N -11,0; P2O5 - 12,0; K2O - 38,0; SO3 - 16 + B, Cu, Fe, Mo, Mn, Zn, Ti |
| Rosasol 14-14-28-2 | N - 14,0; P2O5 - 14,0; K2O- 28,0; MgO - 2,0 + S, B, Cu, Fe, Mn, Zn |
| Rosasol Mikro | B, Cu, Fe, Mo, Mn, Zn |
| Siarczan magnezu | SO3 - 30,0; MgO - 16,0 |
| Solubor DF | B- 17,5 |
| Sonata Ziemniak | Mg - 15,0 + B, Cu, Fe, Mn, Mo, Zn, Co |
| Wuxal Top 36 | *N - 36,0; MgO- 4,0 + B, Cu, Fe, Mn, Mo, Zn |
| Wuxal Kombi | *N - 30,0; K2O - 22,5; MgO - 6,0 + B, Cu, Fe, Mn, Zn |
| Wuxal Basis | *N - 27,0; K2O - 5,0 + B, Cu, Fe, Mn, Zn |
| YaraVita Ziemniak | P2O5 - 44,0; K2O -7,5; MgO - 6,7 + Ca, Mn, Zn |
| Zinc 750 | Zn- 35,0 |
Dolistne dokarmianie powinno być zabiegiem uzupełniającym organiczno-mineralne nawożenie ziemniaka i chcąc uzyskać dobrą jego skuteczność trzeba w pierwszej kolejności stworzyć optymalne warunki agrotechniczne, czyli zadbać o prawidłowe nawożenie doglebowe oraz pełną ochronę przed chwastami, szkodnikami i chorobami.
dr inż. Cezary Trawczyński, IHAR-PIB Oddział Jadwisin, Zakład Agronomii Ziemniaka