Aktualności
Rozsady warzyw gruntowych przygotowuje się w podłożach organicznych. Podłoże takie powinno być drobnostrukturalne, przepuszczalne, ale o dużej pojemności wodnej. Musi mieć ono odpowiedni odczyn i zawierać składniki pokarmowe w ilości optymalnej dla wzrostu i rozwoju poszczególnych gatunków warzyw. W literaturze można znaleźć informacje, w których podaje się, że dla zapewnienia prawidłowego wzrostu roślin podłoże organiczne powinno być tak przygotowane, aby substancja stała stanowiła 10-30% objętościowych, powietrze 30-40%, a woda 40-50%. Podłoża, w których produkuje się rozsadę, nie muszą mieć tak dużej pojemności powietrznej, jak przeznaczone do uprawy na miejscu stałym, jednak dobrze jeśli po zakończeniu nawadniania znajduje się w nim powyżej 20% powietrza.
Określanie właściwości podłoża we własnym zakresie
Właściwości fizyczne podłoża, czyli wspomnianą pojemność powietrzną, pojemność wodną oraz wielkość frakcji stałej można łatwo ustalić i obliczyć nawet w warunkach domowych, z dokładnością do kilku %. W tym celu, najlepiej w szklanym pojemniku, należy zalać 1 litr luźno nasypanego, nieugniecionego podłoża wodą, wlewając ją powoli, małymi dawkami, tak długo, aż poziom wody będzie równo z powierzchnią podłoża. Po wykonaniu tej czynności należy zważyć pojemnik z zalanym całkowicie podłożem. Im dokładniejszej wagi użyje się do pomiarów, tym precyzyjniej ustalone zostaną cechy fizyczne podłoża. Następnie pozwalamy odcieknąć z podłoża wodzie grawitacyjnej, czyli tej która nie jest przez nie zatrzymywana. Miejsce wody między cząstkami podłoża zostanie zastąpione powietrzem. Do odsączania wody należy użyć bibuły, np. filtra do kawy, aby nie usunąć również drobnych frakcji podłoża. Po odcieknięciu wody grawitacyjnej ponownie ważymy pojemnik z podłożem. Na podstawie różnicy masy pojemnika z podłożem przed i po odcieknięciu wody obliczamy ile znajduje się powietrza w podłożu przy 100% polowej pojemności wodnej, czyli zdolności podłoża do zatrzymywania wody. Aby wyznaczyć polową pojemność wodną trzeba pojemnik z podłożem, po odcieknięciu nadmiaru wody, wysuszyć w temperaturze około 105°C. Można to zrobić np. w piekarniku, przetrzymując w nim pojemnik z podłożem we wspomnianej wyżej temperaturze przez około 24 godziny (spory wydatek na zużytą energię). Po wysuszeniu podłoża do stałej masy ponownie je ważymy, wraz z pojemnikiem, w którym się znajduje. Znając masę pojemnika z suchym i wilgotnym podłożem możemy obliczyć masę odparowanej wody. Dzieląc otrzymany wynik przez 10 obliczamy polową pojemność wodną podłoża. Po usunięciu podłoża z pojemnika i ustaleniu masy pustego, suchego pojemnika łatwo obliczymy jaką część podłoża stanowią części stałe. Porównując obliczone przez nas wartości z tymi, które powinny cechować dobre podłoże możemy ocenić czy jest ono przydatne do uprawy roślin.
Odpowiednie pH oraz zasobność podłoża to wyrównany wzrost siewek
Różne komponenty
Obecnie do produkcji rozsady używa się przede wszystkim substratów przygotowanych z różnych frakcji torfu wysokiego, rzadziej wykorzystuje się w tym celu inne materiały organiczne, takie jak torf niski czy kora sosnowa, a praktycznie nie używa się już, popularnych dawniej, ziemi ogrodniczych. Substraty z torfu wysokiego są najlepszym podłożem do produkcji rozsady pod warunkiem, że są prawidłowo przygotowane i przechowywane, ponieważ są wtedy wolne od czynników chorobotwórczych, szkodników i nasion chwastów, na występowanie których, młode rośliny są szczególnie wrażliwe. W produkcji ogrodniczej korzysta się przede wszystkim z substratów przygotowywanych przez specjalistyczne firmy i dostarczanych do producentów w opakowaniach różnej wielkości, od kilkudziesięciu do kilku tysięcy dm3.
Skład gotowego podłoża do rozsady (np. frakcje torfu, pH, zawartość składników pokarmowych) jest odpowiednio dobrany do wymagań roślin
Podłoża takie są zwykle wyrównane pod względem składu poszczególnych frakcji i dostosowane do poszczególnych etapów i technologii produkcji rozsady. Firmy produkujące substraty torfowe używają do ich wytworzenia odpowiednich mieszanek kilku rodzajów torfu (np. torf jasny, torf ciemny, torf ciemny - przemrożony), pozyskiwanych w różny sposób (torf cegiełkowy, torf frezerowy) i o różnej granulacji (0-10 mm - drobny, 0-20 mm - standard, 0-40 mm gruby), w zależności od przeznaczenia substratu. Właściwości fizyczne podłoża, np. zdolność do zatrzymywania wody i jej przemieszczania się w substracie zależą od zawartości poszczególnych frakcji. Przy złej strukturze substratu w napełnionych nim pojemnikach nie powstają przestwory kapilarne i woda dostarczana np. przez system kroplowy przecieka do dna doniczki w jednym miejscu, a w innym doniczka jest sucha. W przypadku produkcji rozsady na stołach zalewowych lub z wykorzystaniem mat podsiąkowych, nadmiernie rozdrobniony substrat uniemożliwia podsiąkanie wody do góry (wilgotna jest tylko dolna część mat). Podłoża z drobną frakcją torfu wysokiego polecane są do mechanicznego napełniania pojemników o małej objętości, a przeznaczone do przygotowania rozsad o dłuższym okresie produkcyjnym zawierają grubsze frakcje. Ważna jest także wilgotność torfu podczas jego rozdrabniania. Torf rozdrobniony w stanie zbyt suchym zawiera dużo bardzo drobnej frakcji - pyłu, co uniemożliwia prawidłowe chłonięcie wody przez substrat. Wszystkie substraty wzbogacone są w składniki pokarmowe, dostarczane najczęściej w postaci nawozów wieloskładnikowych. Do substratów z jasnego torfu dodawana jest także substancja powierzchniowo czynna pozwalająca utrzymywać wyrównaną wilgotność w całej objętości pojemnika.
Okres przydatności
Podłoża do produkcji rozsady, tak jak każdy produkt, ma swój termin przydatności do użycia. Jest to materiał, w którym zachodzą cały czas przemiany chemiczne powodowane przez mikroorganizmy. Zmiany te zachodzą tym szybciej, im wyższa jest temperatura i wilgotność podczas jego przechowywania. Dlatego też na opakowaniach substratów powinny być drukowane: data produkcji, a także numer partii celem identyfikacji w przypadku reklamacji. Renomowani producenci substratów do produkcji rozsady zalecają, aby nie przetrzymywać ich dłużej niż 3 miesiące, zabezpieczać składowane podłoże przed słońcem i deszczem, nie używać substratów porośniętych grzybami i glonami. Rolnicy i ogrodnicy produkujący samodzielnie rozsadę często narzekają na jakość kupowanych substratów. Problemy te wynikają jednak głównie z błędów, które popełniane są w drodze od producenta podłoża do producenta rozsady, a nie wskutek wadliwej produkcji w zakładach torfowych.
Bazuj na torfie wysokim
Przygotowując substraty do produkcji rozsady we własnym zakresie powinno się bazować na torfie wysokim, który transportowany i przechowywany w stanie surowym, długo zachowuje swoje właściwości. Dlatego nawet bez wykonywania krzywej neutralizacji, potrzebnej do regulacji odczynu oraz analizy chemicznej na zawartość składników pokarmowych, można sporządzić z niego dobrej jakości substrat. Torf niski, wydobywany z płytkich pokładów na łąkach oraz ziemie ogrodnicze produkowane poprzez kompostowanie różnych materiałów organicznych, są podłożami o bardzo zróżnicowanych właściwościach, zarówno fizycznych jak i chemicznych. Niektórzy producenci nadal używają ich do produkcji rozsady, widząc w tym pewne oszczędności. Bardzo często okazuje się jednak, że przygotowanie w nich rozsady jest droższe niż w substracie z toru wysokiego lub zakup gotowych do sadzenia roślin. Może się bowiem zadarzyć, że przygotowując takie podłoże według wypracowanego przez lata schematu, bez oznaczania jego cech fizycznych i chemicznych, któregoś roku rośliny nie będą chciały w nim rosnąć. Przyczyną tego może być, np. spłynięcie z okolicznych pól na łąkę, z której wydobywa się torf, dużych ilości składników pokarmowych ze stosowanych nawozów, co może mieć miejsce po ulewnych deszczach. Słaby wzrost roślin lub jego brak mogą być również wynikiem użycia skażonego mikrobiologicznie podłoża, powstałego np. z kompostowania chorych części roślin. W tego typu podłożach bardzo często znacznie lepiej od roślin uprawnych rosną chwasty. Torf wydobywany z łąki bywa też na niej składowany, a później ładowany na przyczepy wraz z darnią, w której znajdują się nasiona chwastów. Wyrośnięte chwasty, z wykształconymi nasionami, są też kompostowane, a trzeba wiedzieć, że nasiona niektórych gatunków chwastów zachowują żywotność nawet przez kilkadziesiąt lat.
Test sałatowy na niepewne podłoże
Podłoża przygotowywane z innych niż torf wysoki komponentów, oprócz regulacji odczynu, powinny mieć uzupełnione składniki pokarmowe po wykonaniu analizy chemicznej, choć może się tak zdarzyć, że koncentracja zawartych w nim pierwiastków będzie tak duża, że w ogóle nie będą się nadawały do użycia. Podłoża takie powinny być też przed użyciem zdezynfekowane, przy użyciu pary wodnej albo środka chemicznego Nemasol 510 SC. Jeżeli dysponujemy substratem, co do którego mamy wątpliwości odnośnie jego przydatności do wysiewu, można przeprowadzić test biologiczny polegający na wysiewie szybko kiełkujących nasion sałaty lub ogórka. Jeśli kiełkowanie będzie przebiegać prawidłowo, wówczas możemy je użytkować. Środki, które trzeba przedsięwziąć, aby prawidłowo przygotować podłoże, bywają więc dużym obciążeniem zarówno organizacyjnym jak i finansowym. Tymczasem zakup gotowego substratu, np. do wyprodukowania 40 000 sztuk rozsady warzyw kapustnych to wydatek około 300-400 złotych. Firmy zajmujące się towarową produkcją rozsady korzystają wyłącznie z gotowych substratów, produkowanych w zakładach torfowych, których właściwości są dostosowane do wymagań poszczególnych gatunków i sposobu produkcji rozsady.
Rozsada sałaty produkowana we właściwym podłożu ma jasno zabarwiony, rozbudowany system korzeniowy
Do przygotowania rozsady warzyw można też używać takich podłoży organicznych jak włókno drzewne czy włókno kokosowe. Są to podłoża o trwałej strukturze zapewniające dobre właściwości powietrzno-wodne i łatwe ukorzenianie się roślin, Charakteryzują się też dobrą pojemnością cieplną, małym zasoleniem, a także są wolne od patogenów i nasion chwastów. W towarowej produkcji rozsady warzyw gruntowych są jednak jeszcze rzadko stosowane.
dr inż. Tomasz Spiżewski
Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu