UOKiK sprawdzi, co faktycznie jest „eko”

Unia Europejska 28 lutego 2024 r. przyjęła  dyrektywę 2024/825. Jej cele jest wkład w rozwój unijnej gospodarki o obiegu zamkniętym i zielonej gospodarki przez umożliwienie konsumentom podejmowania świadomych decyzji o nabywaniu produktów w ramach zrównoważonej konsumpcji.

Implementacja dyrektywy ma przyczynić się także do wyeliminowania nieuczciwych praktyk handlowych, które wprowadzają konsumentów w błąd, odwodząc ich od zrównoważonych wyborów konsumpcyjnych. 

Ochrona przed nieuczciwymi praktykami

Dyrektywa 2024/825 zmienia dwie wcześniejsze dyrektywy nr 2005/29 i 2011/83. Do najistotniejszych zmian wprowadzanych w dyrektywie 2005/29 należy m.in. dodanie kolejnych szczególnych praktyk stanowiących działanie wprowadzające w błąd oraz rozszerzenie listy czarnych praktyk rynkowych (w sumie 12 kolejnych czarnych praktyk).

Zgodnie z treścią art. 6 ust. 2 lit d) dyrektywy 2005/29 praktykę handlową uznaje się również za wprowadzającą w błąd, jeżeli w konkretnym przypadku, biorąc pod uwagę wszystkie jej cechy i okoliczności, powoduje ona lub może spowodować podjęcie przez przeciętnego konsumenta decyzji dotyczącej transakcji, której inaczej by nie podjął, i obejmuje: (…) formułowanie twierdzeń dotyczących ekologiczności związanych z przyszłą efektywnością ekologiczną bez jasnych, obiektywnych, publicznie dostępnych i weryfikowalnych zobowiązań określonych w szczegółowym i realistycznym planie wykonania, który obejmuje wymierne i określone w czasie cele oraz inne odpowiednie elementy niezbędne do wsparcia jego realizacji, takie jak przydział zasobów, i który jest regularnie weryfikowany przez niezależnego eksperta będącego stroną trzecią, którego ustalenia są udostępniane konsumentom.

Przedsiębiorca, który będzie formułował takie twierdzenia dotyczące ekologiczności, które będzie np. odnosić się do osiągnięcia neutralności klimatycznej (jak Volvo, które obiecuje zerową emisję gazów cieplarnianych netto do 2040 r.) lub podobnego celu w określonym terminie, będzie musiał poprzeć je jasnymi, obiektywnymi, publicznie dostępnymi i weryfikowalnymi zobowiązaniami i celami, które będą opisane w szczegółowym i realistycznym planie wykonania.

Przedsiębiorca w takim planie powinien sprecyzować, jak i w jakim terminie te zobowiązania i cele będą realizowane oraz wykazać zasoby, jakie przeznacza na ich realizację (np. środki budżetowe, zmiany technologiczne).

Wspomniany wyżej plan ma być weryfikowany przez zewnętrznego eksperta. Ekspert ten powinien być niezależny od przedsiębiorcy, wolny od wszelkich konfliktów interesów i posiadać doświadczenie i kompetencje w kwestiach środowiskowych.

Musi też mieć możliwość regularnego monitorowania postępów przedsiębiorcy w realizacji zobowiązań i celów, w tym etapów ich realizacji. Ustalenia dokonane przez eksperta w zakresie realizacji planu będą udostępniane konsumentom (zob. motyw (4) dyrektywy 2024/825).

Takie rozwiązanie ma wyeliminować formułowanie twierdzeń dotyczących ekologiczności bez stosownego oparcia, które powodują, że konsumenci podejmują decyzję dotyczącą produktu określonego przedsiębiorcy (np. stosowanie terminu „ekologiczny”).

Twierdzenia tego rodzaju, niemające stosownego oparcia w faktach, stwarzają pozorne wrażenie, że konsumenci, kupując produkty określonych przedsiębiorców, przyczyniają się do powstania gospodarki niskoemisyjnej, podczas gdy w rzeczywistości nie ma to miejsca. Tym samym działania te mogą wprowadzać konsumentów w błąd.

Czarne praktyki rynkowe 

Jedną z zakazanych praktyk rynkowych nieuczciwych w każdych warunkach (tzw. czarna praktyka) jest formułowanie ogólnego twierdzenia dotyczącego ekologiczności, gdy przedsiębiorca nie jest w stanie wykazać uznanej wysokiej efektywności ekologicznej istotnej dla tego twierdzenia (pkt 4a załącznika do dyrektywy 2005/29 dodany przez dyrektywę 2024/825).

W motywie (9) dyrektywy 2024/825 wskazano przykłady takich określeń – „przyjazne dla środowiska”, „eko-przyjazne”, „zielone”, „przyjazne dla natury”, „ekologiczne”, „poprawne środowiskowo”, „przyjazne dla klimatu”, „łagodne dla środowiska”, „przyjazne pod względem emisji dwutlenku węgla”, „efektywne energetycznie”, „biodegradowalne”, „oparte na surowcach pochodzenia biologicznego” lub podobne, które sugerują lub stwarzają wrażenie wysokiej efektywności ekologicznej.

Takie ogólne twierdzenia dotyczące ekologiczności będą zakazane w każdym przypadku, gdy nie można wykazać uznanej wysokiej efektywności ekologicznej. Uznana wysoka efektywność ekologiczna musi odnosić się do całego twierdzenia, a będzie można ją wykazać przez zgodność z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 66/2010, krajowymi lub regionalnymi programami oznakowania ekologicznego EN ISO 14024 typu I urzędowo uznanymi w państwach członkowskich lub z najwyższymi poziomami efektywności ekologicznej zgodnie z innym mającym zastosowanie prawem UE (art. 2 lit. s) dyrektywy 2005/29 dodany przez dyrektywę 2024/825 oraz motyw (10) dyrektywy 2024/825.

Kolejną czarną praktyką jest umieszczanie oznakowania, dotyczącego zrównoważonego charakteru, które nie jest oparte na systemie certyfikacji  ani nie zostało ustanowione przez organy publiczne (pkt 2a załącznika do dyrektywy 2005/29).

W motywie (7) dyrektywy 2024/825 wskazano, że eksponowanie oznakowania, dotyczącego zrównoważonego charakteru pozostaje możliwe bez systemu certyfikacji, jeżeli takie oznakowanie jest ustanawiane przez organ publiczny, lub w przypadku korzystania z dodatkowych form wyrażania i prezentacji informacji dotyczących żywności zgodnie z art. 35 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1169/2011.

Jednocześnie jako przykład oznakowania ustanowionego przez organy publiczne można wskazać logo przyznawane po spełnieniu wymogów rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1221 /2009 lub (WE) nr 66/2010, a także niektóre znaki certyfikujące zdefiniowane w art. 27 dyrektywy 2015/2436.

System certyfikacji

Jeśli przedsiębiorca chce umieścić oznakowanie dotyczące zrównoważonego charakteru produkcji rolnej na swoim produkcie i nie narażać się na zarzut dopuszczenia się czarnej praktyki rynkowej, musi zapewnić, aby zgodnie z publicznie dostępnymi warunkami systemu certyfikacji, spełniało ono minimalne warunki przejrzystości i wiarygodności oraz aby istniało obiektywne monitorowanie zgodności z wymogami systemu. 

Monitorowanie to powinno być prowadzone przez osobę trzecią, której kompetencje oraz niezależność zarówno od właściciela systemu, jak i od przedsiębiorcy, były zapewnione w oparciu o międzynarodowe, unijne lub krajowe normy i procedury, na przykład przez wykazanie zgodności z odpowiednimi normami międzynarodowymi, takimi jak ISO 17065 lub za pomocą mechanizmów przewidzianych w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 765/2008.

Regulacje wprowadzone dyrektywą 2024/825 określają jedynie ogólne wymagania dotyczące systemu certyfikacji. Nie precyzują natomiast wszystkich wymagań, które należy spełnić, aby móc stosować twierdzenia dotyczące ekologiczności, w tym ogólne twierdzenia dotyczące ekologiczności czy oznakowania dotyczące zrównoważonego charakteru.

Przepisy dyrektywy odwołują się do realistycznych planów wykonania, uznanej wysokiej efektywności przez system certyfikacji. Można więc zakładać, że niezbędne będzie ustanowienie/wskazanie wymagań/kryteriów (programy oceny zgodności) jakie muszą zostać spełnione, by móc stosować ogólne twierdzenia prawiące o ekologiczności czy oznakowania w zakresie zrównoważonego charakteru.

Problematyczne pozostaje jednak terminu „zrównoważony”. Może on być definiowany różnie w różnych sektorach gospodarki lub też niektóre sektory mogą wymagać większej lub mniejszej liczby parametrów do jego opisania.

Rola UOKiK

Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów jest organem odpowiedzialnym za przestrzeganie przepisów antymonopolowych. Jako organ wyspecjalizowany posiada kompetencje i narzędzia do badania rynku, dzięki czemu może pozyskiwać informacje i sugerować skuteczne rozwiązania legislacyjne.

Aktualnie Urząd prowadzi konsultacje dotyczące sposobu implementacji dyrektywy 2024/825. Efekt prac UOKiK zapewne znajdzie swój realny wymiar w propozycji nowelizacji odpowiednich aktów prawnych z zakresu ochrony konkurencji i konsumentów, względnie dotyczących procesu akredytacji. 

Skutki wdrożenia

Pragmatycznym efektem prawidłowego wdrożenia przepisów dyrektywy będzie zwiększenie bezpieczeństw konsumentów oraz ich ekologicznie świadomości.

Dzięki poszerzeniu katalogu czarnych praktyk rynkowych konsument będzie skuteczniej chroniony przed wprowadzeniem w błąd co do pochodzenia czy jakości produktu.

Dzięki temu będzie mógł podejmować świadome decyzje, a przejawy nadużyć będą sankcjonowane prawnie przez możliwość ścigania ich przez Prezesa UOKiK, gdy przyjmą formę naruszenia zbiorowych interesów konsumentów.