Warto "pilnować" alternariozy ziemniaka

Sezon produkcji ziemniaka 2021 nie rozpoczął się po myśli wielu producentów – niskie temperatury oraz duże uwilgotnienie gleby w kwietniu i maju długo nie pozwalały na sprawne założenie plantacji. Opóźnienia w rozpoczęciu uprawy w porównaniu z ostatnimi dwoma sezonami obserwowane były w wielu rejonach naszego kraju. Niestety nawet tam, gdzie udało się wcześniej wyjść w pole, nie trzeba było długo czekać na pojawienie się problemów z nadmiernym zagęszczeniem gleby przez ulewne deszcze. Ponadto niska temperatura wewnątrz redlin wydłużyła okres kiełkowania sadzeniaków. W zagłębiach produkcji tego gatunku odnotowano warunki sprzyjające rizoktoniozie. Przypomnę, że najgroźniejszą z jej form jest gnicie kiełków oraz próchnienie podstawy łodygi, które powoduje liczne, sięgające kilkudziesięciu procent, straty. Najefektywniejszym sposobem zapobiegania szkodom wynikającym z pojawienia się rizoktoniozy jest zastosowanie środków ochrony chemicznej w formie zaprawiania bulw lub oprysku pasowego gleby w trakcie sadzenia, np. preparatem Allstar.

Jaka będzie dalsza część sezonu ziemniaczanego? Jakie choroby będą dokuczały roślinom bardziej – zaraza ziemniaka, alternarioza? Na ten moment nie można tego przewidzieć. Wiadomo jednak, że alternarioza jest powszechna wszędzie tam, gdzie uprawiane są ziemniaki. W ostatnich latach były okresy, kiedy choroba ta zbierała bardzo duże żniwo. Jest ona zagrożeniem dla produktywności upraw na polu i powoduje wysokie straty w plonach, dlatego warto wcześniej zapoznać się z jej morfologią, rozwojem i objawami, a także możliwościami jej zwalczania w tym sezonie.

W Polsce paleta preparatów zarejestrowanych do zwalczania alternariozy na plantacjach ziemniaka powiększyła się w ubiegłym roku o fungicyd Signum 33 WG. To mieszanina dwóch substancji czynnych – boskalidu i piraklostrobiny.

Dwie twarze alternariozy

Alternarioza ziemniaka to zespół chorób – sucha plamistość liści (fot. 1) współwystępuje z brunatną plamistością liści (fot. 2) – powodowanych przez grzyby z rodzaju Alternaria (A. solani i A. alternata), które ze względu na podobne objawy oraz termin występowania na roślinach ziemniaka określa się tą samą nazwą.

Monitoring alternariozy wskazuje, że w Polsce pojawia się ona najczęściej pod koniec czerwca oraz na początku lipca. Poziom zniszczenia powierzchni asymilacyjnej w tym czasie może sięgać nawet kilkudziesięciu procent w latach sprzyjających rozwojowi choroby. Większe jej nasilenie, a co za tym idzie – zniszczenie powierzchni asymilacyjnej, jest odnotowywane w sierpniu, kiedy w skrajnych przypadkach spustoszenie w części nadziemnej ziemniaka może znacznie przekraczać 50% (fot. 3).

Jakie objawy daje choroba i gdzie występują one na roślinie? Warto wiedzieć, że pierwsze oznaki choroby pojawiają się na dolnych, najstarszych liściach. Są to nieregularnego kształtu plamy nekrotyczne, barwy ciemnobrunatnej, których rozwój często ograniczają nerwy liścia. Średnica tych plam waha się w zależności od sprawcy: od 3–5 mm (A. alternata) do 15–20 mm (A. solani). Nekrozy na liściach i łodygach osiągają maksymalną wielkość po upływie około tygodnia.

Kiedy choroba szybko się rozwija? Otóż pamiętajmy, że rozwojowi infekcji (wielkości uszkodzeń) sprzyja temperatura ok. 16°C oraz powolne wysychanie liścia (odparowywanie wody). Powstawaniu trzonków konidialnych (konidioforów) i zarodników służą natomiast delikatne deszcze i obfite rosy. Maksymalne zarodnikowanie następuje podczas wilgotnych okresów przy temperaturze 19–23°C. W temperaturze powyżej 27°C proces zarodnikowania się zatrzymuje.

Wypatruj tarczy strzelniczej

W praktyce nierzadko mogą wystąpić trudności w identyfikacji objawów alternariozy. Problemy te dotyczą przede wszystkim wystąpienia chorób o zbliżonych objawach (np. szara pleśń), których czynnikiem sprawczym są różne patogeny oraz niedobory składników pokarmowych, np. magnezu (fot. 4). Lustrując plantacje, należy zatem skoncentrować się na wyglądzie plamy nekrotycznej, na powierzchni której w przypadku alternariozy występują przemiennie koncentryczne pierścienie z pasmami jasnobrązowej tkanki (fot. 5) – plama przypomina tarczę strzelniczą lub układ słoi na ściętym pniu drzewa.

Alternarioza ziemniaka zabiera plon

Ograniczanie szkodliwości występowania i rozwoju alternariozy na plantacjach ziemniaka obejmuje szereg działań profilaktycznych i prowadzenie ochrony chemicznej. Tak jak w przypadku zarazy ziemniaka zabiegi profilaktyczne są jednak tylko uzupełnieniem ochrony chemicznej, którą wykonuje się jednym z zarejestrowanych fungicydów (zob. tab. 1). O skuteczności prowadzonej ochrony, oprócz właściwie dobranego środka ochrony i warunków wykonania opryskiwania, decyduje także termin rozpoczęcia zabiegów nalistnych. Doświadczenia prowadzone w różnych krajach sugerują, że ochronę można rozpoczynać, kiedy rośliny zwierają się w rzędach lub kiedy wystąpią pierwsze objawy choroby na dolnych liściach.

Dlaczego warto chronić rośliny przed alternariozą? Choroba pojawia się na plantacjach najczęściej w fazie kwitnienia i tuberyzacji bulw. A dobrze rozwinięta i nieuszkodzona część nadziemna (fot. 6) jest jednym z podstawowych czynników zapewniających gromadzenie plonu. A każdy impuls, czy to patogeniczny, czy niepatogeniczny, zmniejszający powierzchnię asymilacyjną ogranicza możliwość gromadzenia plonu. Moment zakończenia rozwoju części nadziemnej i rozpoczęcie zawiązywania i rozwoju bulw potomnych, określany jako osłabienie fizjologiczne, jest jednym z czynników sprzyjających wystąpieniu choroby.

Stosowanie fungicydów jest najpowszechniejszą i najskuteczniejszą metodą zwalczania sprawców alternariozy u ziemniaków. Boskalid, związek z grupy substancji hamujących dehydrogenazę bursztynianową (SDHI) w programach opryskiwania jest często stosowany w połączeniu z zewnętrznymi inhibitorami chinonu (QoI), takimi jak strobiluryny. Nowością tego typu na polskim rynku, zarejestrowaną do aplikacji w uprawach ziemniaka, jest fungicyd Signum 33 WG.

W Polsce paleta preparatów zarejestrowanych do zwalczania alternariozy powiększyła się w ubiegłym roku o fungicyd Signum 33 WG. Jest to mieszanina dwóch substancji czynnych – boskalidu i piraklostrobiny. Według danych z EuroBlight jest to połączenie najszerzej wykorzystywane w Europie do zwalczania alternariozy. Jego wysoka skuteczność w ograniczaniu omawianej choroby wynika z zakresu przemieszczania się substancji czynnych w roślinie (działanie układowe) oraz z ich mechanizmu działania na sprawców. Signum zawierający boskalid i piraklostrobinę hamuje kiełkowanie i wytwarzanie zarodników oraz wzrost grzybni i rozwój strzępki kiełkowej, utrudniając infekowanie roślin.

Fungicyd powinien być stosowany zapobiegawczo lub leczniczo w momencie pojawienia się pierwszych objawów choroby. Środkiem Signum 33 WG można opryskiwać rośliny od fazy BBCH 51 (początek rozwoju kwiatostanu) do fazy BBCH 81 (początek dojrzewania owoców i nasion). Ze względu na ryzyko wystąpienia spadku skuteczności działania wykorzystywanych fungicydów, tak jak w przypadku zarazy ziemniaka, w wypadku wykonywania zabiegów przeciwko alternariozie zaleca się przemienne stosowanie substancji aktywnych należących do różnych grup chemicznych.

Tab. 1. Fungicydy zarejestrowane do zwalczania alternariozy ziemniaka (wg MRiRW, maj 2021*, FRAC 2021)

* https://www.gov.pl/web/rolnictwo/wyszukiwarka-srodkow-ochrony-roslin---zastosowanie [dostęp: maj 2021] ** https://www.frac.info/docs/default-source/publications/frac-code-list/frac-code-list-2021--final.pdf [dostęp: kwiecień 2021]

Ze środków ochrony roślin należy korzystać z zachowaniem bezpieczeństwa. Przed każdym użyciem przeczytaj informacje zamieszczone w etykiecie i informacje dotyczące produktu. Zwróć uwagę na zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia oraz przestrzegaj środków bezpieczeństwa zamieszczonych w etykiecie.