Zgnilizna twardzikowa - coraz większy problem w uprawach warzyw

Na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat można zaobserwować znaczną intensyfikację produkcji roślin warzywnych w Polsce. Wraz ze wzrostem plonu z hektara producenci otrzymują niejako w prezencie problemy z utrzymaniem zdrowotności na plantacjach. Choroby i szkodniki dotychczas mało istotne w danych warunkach siedliskowych dynamicznie zyskują na znaczeniu szczególnie w gospodarstwach coraz bardziej wyspecjalizowanych w produkcji konkretnych gatunków warzyw przy jednoczesnym skracaniu płodozmianu.

Jedną z chorób nieodłącznie związaną ze wzrostem intensywności produkcji jest zgnilizna twardzikowa. Powodowana jest ona przez patogeny pochodzenia grzybowego, należące do rodzaju Sclerotinia. Choroba ta jest polifagiem, to znaczy, że jest zdolna porażać wiele różnych gatunków roślin. W warunkach klimatycznych Polski do najczęściej porażanych przez zgniliznę twardzikową roślin należą m.in: rzepak, tytoń, fasola szparagowa, marchew, pietruszka, seler, warzywa kapustne, papryka oraz pomidor.

Objawy zgnilizny twardzikowej mogą występować niemal na każdym organie rośliny. Symptomy choroby można zaobserwować między innymi na korzeniach, pędach, liściach, kwiatach czy też owocach. Objawem charakterystycznym dla patogenów z rodzaju Sclerotinia jest biała, watowata grzybnia, w obrębie której tworzą się czarne zarodniki przetrwalnikowe - sklerocja. Zarodniki te mogą się różnić między sobą rozmiarami oraz kształtem. W przypadku gatunku Sclerotinia minor są one małe i okrągłe, podobne do nasion roślin kapustnych. Sclerotinia sclerotiorum natomiast posiada zarodniki wydłużone, nieregularne, osiągające nawet 2cm długości. Sklerocja posiadają podwójne ściany komórkowe, dzięki czemu są niewrażliwe na wiele substancji chemicznych, temperaturę czy brak dostępu wody. Ponadto sklerocja mogą przetrwać w glebie nawet kilkanaście lat.

Zgnilizna twardzikowa jest uznawana za chorobę odglebową. Wynika to z faktu, że ok. 90% jej cyklu rozwojowego zachodzi w glebie. Stadium zimującym są sklerocja, które można znaleźć w łatwo na resztkach pożniwnych czy też na porażonych chwastach. Zarodniki te stanowią jednocześnie źródło infekcji pierwotnej. Rozwój grzybów z rodzaju Sclerotinia może odbywać się na jeden z dwóch sposobów:

• Sklerocja kiełkują w strzępkę grzybni, a następnie powodują porażenie w dolnych partiach roślin,


• Sklerocja wytwarzają owocniki stadium doskonałego zwane apotecjami; w obrębie owocników tworzą się worki z wiatropylnymi zarodnikami zwanymi askosporami; wraz z wiatrem mogą one teoretycznie porażać każdy nadziemny organ roślinny.

W zależności od potencjału infekcyjnego w glebie, nasilenie objawów może pojawić się już w warunkach polowych, lecz dużo częściej notuje się silny rozwój patogena w przechowalni. Zgnilizna twardzikowa jest szczególnie wielkim problemem dla producentów warzyw korzeniowych przeznaczonych do długiego przechowania. Spowodowane jest to między innymi warunkami przechowania (temperatura powyżej 0?C oraz wysoka wilgotność powietrza), a także składowaniem plonów w skrzyniopaletach, gdzie zdrowe korzenie mają bezpośredni kontakt z zainfekowanymi.

Aby skutecznie ograniczać występowanie zgnilizny twardzikowej na danym stanowisku należy przede wszystkim stosować się do zasad Dobrej Praktyki Rolniczej (GAP ? Good Agricultural Practice). Wykonywanie zabiegów agrotechnicznych w uprawach warzyw często powoduje rozdystrybuowanie sklerocjów w całym profilu glebowym. Stanowi to duże utrudnienie w ochronie przed zgnilizną twardzikową w perspektywie kolejnych sezonów wegetacyjnych. Dlatego też należy zwracać szczególną uwagę na zbieranie zainfekowanych resztek pożniwnych przed ich przyorywaniem. Ponadto należy stosować minimalnie czteroletni płodozmian z wykorzystaniem gatunków nie będących żywicielami dla zgnilizny twardzikowej (ziemniak, zboża, kukurydza). Produkcja warzyw w mniejszym zagęszczeniu może przynieść również ograniczenie infekcji w sezonie wegetacyjnym poprzez zmniejszenie wilgotności powietrza.

Zgniliznę twardzikową można zwalczać również metodą chemiczną. Obecnie na liście preparatów zwalczających tą chorobę w uprawach warzyw można znaleźć 4 składniki aktywne - azoksystrobinę, iprodion, cyprodynil + fludioksonil oraz tiofanat metylowy. Preparaty oparte na w/w substancjach należy stosować zapobiegawczo lub interwencyjnie.

Minusem wykorzystania preparatów należących do grupy chemii konwencjonalnej jest jednak brak skuteczności w zwalczaniu sklerocjów w glebie. Wynika to przede wszystkim z faktu, iż zarejestrowane fungicydy wykazują ograniczone działanie w środowisku glebowym, gdzie znajdują się sklerocja odpowiedzialne za infekcję.

W walce ze sklerocjami można wykorzystać natomiast preparaty biologiczne. Wśród organizmów wykazujących skuteczność w zwalczaniu zgnilizny twardzikowej należy wymienić gatunki grzybów Trichoderma sp oraz Coniothyrium minitans. Grzyb Trichoderma jest organizmem ekspansywnym, który eliminuje sklerocja z gleby głównie na zasadzie konkurencji o składniki pokarmowe. Coniothyrium minitans natomiast jest grzybem rozwijającym się na sklerocjach i niszczącym je w trakcie swojego rozwoju (tzw. nadpasożytnictwo).

Jedynym zarejestrowanym w Polsce preparatem opartym o Coniothyrium minitans jest Contans XX. Gatunek grzyba, będący jednocześnie substancją aktywną tego produktu, wykazuje silne działanie nadpasożytnicze wobec sklerocjów zgnilizny twardzikowej. Jest to możliwe dzięki specjalnemu enzymowi (alfa-1,3 glukanaza), który rozkłada ściany sklerocjów. Atutem preparatu w walce ze źródłem infekcji pierwotnej jest efekt kumulowania się substancji aktywnej w glebie. Oznacza to, że wraz z każdą aplikacją Contansu XX, jego skuteczność w ochronie przed zgnilizną twardzikową wzrasta.