Zmiana pogody, kierunku uprawy wymagają właściwego stosowania preparatów na choroby ziemniaków

W Polsce, od wielu lat obserwujemy zmiany kierunku uprawy i sposobu użytkowania ziemniaków. Uprawa ziemniaków na tzw. kierunek ogólnoużytkowy przestała być opłacalna, a większego znaczenia nabiera uprawa ziemniaków z przeznaczeniem na poszczególne kierunki użytkowania (ziemniaki jadalne, skrobiowe, sadzeniaki, z przeznaczeniem na frytki i chipsy). Osiąganie wysokich, dobrej jakości plonów, o walorach odpowiadających zapotrzebowaniu rynku i konsumenta związane jest nie tylko z wprowadzaniem do uprawy nowych, odpowiadających tym wymaganiom odmian ziemniaka, ale także zmianą zasad ochrony plantacji ziemniaka przed agrofagami. W takich warunkach wzrasta znaczenie chorób oraz sposobów ich zapobiegania.

Jedną z ważniejszych chorób, która jest przyczyną dużych strat, sprawiających, że zaliczamy ją do chorób o znaczeniu gospodarczym, jest alternarioza ziemniaka. Jest to zespół chorób sucha plamistość liści (fot.1) i brunatna plamistość liści (fot. 2) powodowanych przez grzyby z rodzaju Alternaria (A. solani i A. alternata), które ze względu na podobne objawy oraz termin występowania na roślinach ziemniaka określa się tą samą nazwą.

Znaczenie alternariozy wynika między innymi z następujących czynników:

• terminu wystąpienia choroby. Pojawia się ona najczęściej w fazie kwitnienia i tuberyzacji bulw. Dobrze rozwinięta i nieuszkodzona część nadziemna jest jednym z podstawowych czynników zapewniających gromadzenie plonu. Każdy czynnik czy to patogeniczny, czy niepatogeniczny zmniejszający powierzchnię asymilacyjną ogranicza możliwość gromadzenia plonu. Moment zakończenia rozwoju części nadziemnej i rozpoczęcie zawiązywania i rozwoju bulw potomnych, określany jako osłabienie fizjologiczne, jest jednym z czynników sprzyjających wystąpieniu choroby;
• zmiany klimatu w Europie, łagodne zimy i wilgotne, ciepłe lata stwarzają warunki do przetrwania źródeł infekcji i wywołania choroby w sezonie następnym;
• wzrost intensywności uprawy odmian bardzo wczesnych i wczesnych szybciej rozwijających się pod okrywami;
• osłabienie roślin warunkami stresowymi (porażenie wirusami, brak dostatecznego zaopatrzenia w składniki pokarmowe);
• uprawa na glebach lekkich, piaszczystych o niskiej zawartości materii organicznej.

Warunki sprzyjające alternariozie

Alternarioza w Polsce pojawia się najczęściej pod koniec czerwca oraz na początku lipca. Podobne terminy pojawu choroby są odnotowywane przez Euroblight w wielu krajach Europy (Niemcy, Dania, Holandia, Belgia). Według danych zebranych przez tę organizację poziom zniszczenia powierzchni asymilacyjnej w tym czasie może sięgać nawet do 50% w latach sprzyjających rozwojowi choroby. Większe jej nasilenie oraz zniszczenie powierzchni asymilacyjnej jest odnotowywane w sierpniu, kiedy w skrajnych przypadkach zniszczenie części nadziemnej ziemniaka może znacznie przekraczać 50% (fot. 3).

Pierwsze objawy choroby obserwujemy na dolnych, najstarszych liściach. Są to nieregularnego kształtu plamy nekrotyczne, barwy ciemnobrunatnej, których rozwój często ograniczają nerwy liścia. Średnica tych plam waha się w zależności od sprawcy od 3–5 mm (A. alternata) do 15–20 mm (A. solani). Nekrozy na liściach i łodygach osiągają swoją maksymalną wielkość po upływie około tygodnia. Rozwojowi infekcji (wielkości uszkodzeń) sprzyja temperatura około 16^oC oraz powolne wysychanie liścia (odparowywanie wody). Powstawaniu trzonków konidialnych (konidioforów) i zarodników sprzyjają delikatne deszcze i silne rosy. Maksymalne zarodnikowanie następuje podczas wilgotnych okresów przy temperaturze 19-23^oC. W temperaturze powyżej 27^oC proces zarodnikowania zatrzymuje się.

Cecha diagnostyczną tej choroby jest wygląd plamy nekrotycznej, na powierzchni której obserwujemy przemiennie występujące koncentryczne pierścienie z pasmami jasnobrązowej barwy tkanki (fot. 4). Wygląd taki często przypomina tarczę strzelniczą lub układ słoi na ściętym pniu drzewa. W praktyce nierzadko mogą wystąpić trudności w identyfikacji objawów alternariozy. Trudności te dotyczą przede wszystkim wystąpienia chorób o zbliżonych objawach, których czynnikiem sprawczym są różne patogeny.

Często objawy alternariozy mogą być mylone z objawami szarej pleśni wywoływanymi przez grzyba Botrytis cinerea ze względu na występujące także na plamie nekrotycznej koncentryczne pierścienie i chlorozę na tkance otaczającej nekrozę (fot. 5). Czasem objawy alternariozy mogą być też mylone z brakiem magnezu i manganu (fot. 6).

Preparaty na alternariozę ziemniaka

Ograniczanie szkodliwości występowania i rozwoju alternariozy na plantacjach ziemniaka obejmuje szereg działań profilaktycznych i prowadzenie ochrony chemicznej. Tak jak w przypadku zarazy ziemniaka zabiegi profilaktyczne są tylko uzupełnieniem ochrony chemicznej, którą wykonujemy jednym z zarejestrowanych fungicydów (tabela). O skuteczności prowadzonej ochrony decyduje oprócz właściwie dobranego środka ochrony i warunków wykonania opryskiwania także termin rozpoczęcia zabiegów nalistnych. Doświadczenia prowadzone w różnych krajach sugerują, że ochronę możemy rozpoczynać, kiedy rośliny zwierają się w rzędach lub kiedy wystąpią pierwsze objawy choroby na dolnych liściach.

W Polsce najczęściej praktykowanym terminem rozpoczynania zabiegów ochronnych jest wystąpienie objawów choroby. Chociaż w gospodarstwach prowadzących intensywną ochronę przeciwko zarazie ziemniaka ze względu na termin jej rozpoczynania (koniec wschodów BBCH 20-25) pośrednio prowadzi się zabiegi przeciwko alternariozie wykorzystując niektóre z substancji aktywnych zarejestrowanych do zwalczania zarówno zarazy jak i alternariozy. Zabiegi nalistne wskazane jest prowadzić do momentu zbioru plonu. Najczęściej stosowaną substancją aktywną do zwalczania alternariozy w Polsce jest mankozeb ze względu na częstą jego obecność jako składnika podstawowego lub w mieszaninie w fungicydach zarejestrowanych do zwalczania alternariozy i zarazy ziemniaka. W ostatnich latach do ograniczania alternariozy zarejestrowano inną skuteczną substancję difenokonazol, który jest coraz częściej stosowany w ochronie plantacji ziemniaka.

Boskalid i piraklostrobina najszerzej wykorzystywana w Europie

W tym sezonie do zwalczania alternariozy ziemniaka producenci będą mogli wykorzystać mieszaninę dwóch substancji aktywnych boskalidu i piraklostrobiny Przykładem preparatu na bazie tych substancji czynnych jest Signum 33 WG. Mieszanina ta jest według danych z Euroblight najszerzej wykorzystywaną w Europie do zwalczania alternariozy. Jej skuteczność w ograniczaniu alternariozy wynika z zakresu przemieszczania się w roślinie (układowe) oraz z działania na sprawców. Mieszanina ta hamuje kiełkowanie i wytwarzanie zarodników oraz wzrost grzybni i rozwój strzępki kiełkowej utrudniając infekowanie roślin. Może być stosowana do zabiegów profilaktycznych (zapobiegawczych) oraz leczniczych, kiedy wystąpiła już choroba. Środek ten można stosować od fazy BBCH 51 (początek rozwoju kwiatostanu) do fazy BBCH 81 (początek dojrzewania owoców i nasion).

Ze względu na ryzyko wystąpienia spadku skuteczności działania wykorzystywanych fungicydów, tak jak w przypadku zarazy ziemniaka zaleca się przemienne stosowanie substancji aktywnych należących do różnych grup chemicznych (tabela).