Jak żyć z suszą?

Rolnictwo wodą stoi, a tej mamy coraz mniej. Do wyprodukowania bochenka chleba trzeba zużyć 462 litry wody, aby uzyskać szklankę soku pomarańczowego, potrzeba 50 szklanek wody, do wyprodukowania 2,2 kg wołowiny potrzeba 9500 litrów wody. Ta woda jest niezbędna na polu w okresie wegetacji, podczas magazynowania, sortowania i przetwarzania żywności, do procesów mycia w zakładach przetwórczych i gospodarstwach, do pojenia zwierząt. W dniu pisania tego artykułu w Poznaniu temperatury przekroczyły 30 C. W Wielkopolsce, zgodnie z monitoringiem suszy prowadzonym przez IUNG Puławy, susza w większym lub mniejszym stopniu objęła wszystkie 226 gmin naszego województwa. Eksperci podkreślają, że suma opadów nie zmienia się, natomiast wysokie temperatury powodują bardzo szybkie odparowanie wody.

Z raportów prowadzonych przez biura powiatowe WIR wynika, że ziarno jest słabo wykształcone, szczególnie na słabszych klasach gleb, spadki plonów szacowane są na poziomie 40-60% w zależności od klasy gleby, plony są znacznie mniejsze.

W naszym artykule piszemy co to jest susza, jak postępować w przypadku jej wystąpienia i jak się przygotować w perspektywie następnych lat, w których susza będzie już normą a nie klęską.

Kolejny rok z kolei wielkopolskie rolnictwo boryka się z klęską suszy. W tym roku  jest ona bardzo dotkliwa, gdyż już w marcu był brak opadów, o czym informowaliśmy zarówno wojewodę wielkopolskiego jak i Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Susza na terenie kraju występuje regularnie w zasadzie od dekady.

Susza rolnicza (określana również jako susza glebowa) występuje gdy w określonym czasie dla konkretnej uprawy brak jest wystarczającej ilości wody. Ten rodzaj suszy nie zależy jedynie od ilości opadu, ale także od odpowiedniego gospodarowania wodą. Przy niewielkich opadach i złym wykorzystaniu wody do nawadniania i innych celów problem suszy staje się znacznie poważniejszy. Susza rolnicza jest typowym następstwem suszy atmosferycznej (gdy spada ilość opadu), ale występuje przed suszą hydrologiczną (gdy spada poziom wody w rzekach, jeziorach i zbiornikach retencyjnych).

Susza hydrogeologiczna, której początkiem jest obniżenie zwierciadła wód podziemnych, co występuje szczególnie na obszarze Wielkopolski.

Susza w rolnictwie oznacza szkody spowodowane wystąpieniem w dowolnym sześciodekadowym okresie od dnia 1 kwietnia do dnia 30 września danego roku - klimatycznego bilansu wodnego poniżej określonej wartości dla poszczególnych gatunków lub grup roślin uprawnych oraz gleb. Klimatyczny bilans wodny określa się jako różnicę pomiędzy opadem atmosferycznym mierzonym standardowo na stacjach meteorologicznych a ewapotranspiracją potencjalną (maksymalne parowanie przy nieograniczonym dostępie wody).

Obecnie suszę w naszym województwie formalnie potwierdzają komunikaty IUNG Puławy, które mówią o wystąpieniu suszy rolniczej na terenie Polski, w tym Wielkopolski. Poniższa mapka pokazuje klimatyczny bilans wodny dla naszego kraju. Mapa ta pokazuje, że tegoroczna susza szczególnie obejmuje zachodnie terytorium kraju, najbardziej dotknęła województw: wielkopolskiego, lubuskiego, zachodniopomorskiego i dolnośląskiego.

Wyniki monitoringu suszy są bardzo ważne dla rolnika z punktu widzenia możliwości pozyskania pomocy związanej z tą klęską żywiołową. Tylko rolnicy posiadający uprawy na terenach, dla których IUNG stwierdzi w swoim komunikacie zagrożenie suszą mogą  za pomocą publicznej aplikacji „zgłoś szkodę rolniczą” wystąpić  wnioskiem o oszacowanie strat spowodowanych przez suszę. System ten, co prawda wciąż nie jest dokonały, ale jest ciągle ulepszany. Należy mieć nadzieję, że oszacowanie skutków suszy przez tę aplikację będzie wreszcie odzwierciedlało rzeczywiste straty w uprawach. Wnioski w aplikacji, zgodnie z przepisami, o oszacowanie skutków suszy można składać do 15 października.

Wygenerowany protokół  - w przypadku strat powyżej 30 % lub kalkulacja oszacowania pozwoli na ubieganie się o standardową pomoc tj:

• Niskooprocentowane kredyty suszowe udzielane przez banki z dopłatą ARiMR
• Ulgi w podatku rolnym
• Pomoc w opłacaniu składek do KRUS
• Pomoc w spłacie rat do KOWR

Państwo może uruchomić ponad standardową pomoc suszową. Rolnicy, którzy roku ubiegłym  w wyniku suszy ponieśli straty, mogli ubiegać się o pomoc na poziomie 500 zł lub 1000 zł do 1 ha. Warunkiem było wygenerowanie protokołu lub kalkulacji z oszacowania strat.

Nie mniej jednaj z uwagi na zmieniający się klimat i regularne występowanie zjawiska suszy należy zmienić swoje podejście do uprawy.

Obszar Polski a szczególnie Wielkopolska posiada jedne z najniższych zasobów wody na statystycznego mieszkańca. Woda staje się najważniejszym zasobem, którego niedobór będzie w największym stopniu wpływał na opłacalność produkcji rolniczej w przyszłości. Warto zatem przyjąć do wiadomości, że warunki niedoboru wody w rolnictwie stają się faktem, z którym trzeba żyć i dostosować do tych warunków swoje działania w gospodarstwie rolnym. O tym, że można świadczą doświadczenia Państwa Izrael w zakresie prowadzenia działalności rolniczej na terenach niemalże pustynnych, których w tym Państwie jest aż 60%. Państwo to radzi sobie z niedoborem wody kompleksowo poprzez działania związane z optymalizacją wykorzystania istniejących zasobów wodnych, powtórnym odzyskiem wody ze ścieków, stawów rybnych, innych źródeł, odsalanie i przesył wody morskiej, innowacyjne systemy nawadniania kropelkowego, dobór właściwych roślin oraz ich odmian.

Przede wszystkim warto pamiętać o podstawowych zasadach dobrej praktyki rolniczej. Zacząć należy od płodozmianu i doboru roślin uprawnych w zależności od klasy gleby i odporności na suszę. Siejąc zboża jare na słabych glebach narażamy się na wejściu na duże straty. Warto przemyśleć zalesienie takich gleb co jest wspierane dotacjami w ramach PROW 2014-2020. Firmy nasienne prowadzą prace badawcze i rozwojowe w kierunku  odmian mniej podatnych na suszę. Warto zatem zaopatrywać się w kwalifikowany materiał siewny i pytać o odmiany odporne na niedobory wody. Należy pamiętać, że do zakupu takiego materiału są dopłaty zarządzane przez ARiMR. Ważne jest prawidłowe nawożenie roślin oraz ich ochrona a także wapnowanie gleby i jej zaopatrzenie w próchnicę. Są środki chemiczne dostępne na rynku, których stosowanie poprawia odporność roślin na stres wywołany suszą. Warto rozmawiać z doradcami i technologami oraz uczestniczyć w szkoleniach i spotkaniach poświęconych agrotechnice w warunkach suszy. Zacznij stosować uprawę bezorkową lub ograniczającą ilość zabiegów agrotechnicznych. Opcją jest również nawadnianie.

Jedną z praktyk, które mogą złagodzić skutki niedoboru wody w gleby są praktyki zaproponowane w Krajowym Programie Strategicznym  pod nazwą Ekoschemt- rolnictwo węglowe.

Odpowiedzią na suszę w mniejszych gospodarstwach może być rolnictwo ekologiczne, rolniczy handel detaliczny oraz lokalne przetwórstwo. W ten sposób rolnik jest w stanie zwiększyć wartość dodaną swoich produktów nastawiając się na ich wysoką jakość, ekologię i sprzedaż bezpośrednio konsumentowi a nie koniecznie wysokie plony.

Strategia na suszę wymagać będzie dobrej współpracy rolników, mieszkańców wsi i samorządów, szczególnie pod kątem małej retencji oraz zadań melioracyjnych. To jest o tyle ważne, że średnio w Polsce zatrzymujemy tylko 6% wody pochodzącej z opadów, pozostałe 94% spływa do rzek i dalej do Bałtyku. Niezbędne będzie zachowanie wszelkich naturalnych zbiorników wodnych, bagien, terenów błotnistych i nieregulowanie rzek w formie betonowych rur.

Wszystkie te zabiegi będą kosztować dlatego ważne jest aby rolnicy poprzez akcje informacyjne i wspólne działania rynkowe uświadomili innym operatorom łańcucha spożywczego oraz klientom, że produkcja żywności opiera się na wodzie i że jej racjonalne wykorzystanie kosztuje ale daje korzyści nam wszystkim. Już dzisiaj widać wpływ suszy na ceny i dostępność warzyw.

Warto pamiętać

• Potraktuj suszę jako normę i zjawisko niezależne od Ciebie ale do którego musisz się przygotować, nie tylko pod kątem pomocy państwa ale przede wszystkim pod kątem strategii dla swojego gospodarstwa i konkretnych działań ukierunkowanych na radzenie sobie z suszą.
• Złóż wniosek za pomocą publicznej aplikacji „zgłoś szkodę rolniczą” o oszacowanie strat spowodowanych przez suszę.
• Zrób analizę swojego gospodarstwa i dostępnych technik radzenia sobie z suszą, sprawdź na co otrzymasz wsparcie
• Współpracuj z innymi rolnikami i samorządem rolniczym w zakresie poprawy warunków wodnych na swoim terenie
• Korzystaj z dobrych przykładów i praktyk stosowanych przez innych rolników w Polsce i na Świecie
• Twórz grupy producentów i inwestuj wspólnie w urządzenia i technologie zapobiegające skutkom suszy
• Zacznij od siebie - dbaj o oszczędzanie wody w gospodarstwie domowym, tak aby jej nie zabrakło Twoim dzieciom