Zakładanie i pielęgnacja plantacji szparaga

Najlepszym terminem zakładania plantacji szparagów jest wiosna. Sadzi się roczną rozsadę najczęściej na przełomie marca i kwietnia. Koszt założenia 1 ha plantacji szparagów, waha się w szerokich granicach od 20 do 40 tys. zł.

Szparag jest jednym z najwcześniejszych warzyw gruntowych w Polsce. Jego częścią jadalną są młode, mięsiste pędy zwane wypustkami, bogate w witaminy z grupy B i inne związki biologicznie czynne. Mimo, że szparag nie jest warzywem powszechnie u nas uprawianym, to jego wykwintny smak i wysoka wartość biologiczna decydują, że jest chętnie spożywany zarówno w postaci świeżej jak i przetworzonej. Szparagi można uprawiać na dwa sposoby. W zależności od technologii uprawy plon stanowią bielone lub zielone wypustki. Bielone wypustki wyrastają bez dostępu światła w wysokich wałach, zielone przy dostępie światła na podwyższonych zagonach. W Polsce zdecydowanie przeważa uprawa szparagów na bielone wypustki. Wiąże się to z tradycją oraz faktem, iż znacząca część produkowanych w Polsce szparagów trafia na rynek niemiecki. Swoich zwolenników zdobywają jednak w ostatnich latach także szparagi zielone. Ich zaletą jest wysoka wartość odżywcza oraz delikatny smak pozbawiony goryczki charakterystycznej dla bielonych wypustek. Największymi producentami szparagów na świecie są Chiny, Peru i Stany Zjednoczone, a w Europie: Niemcy, Hiszpania, Włochy i Grecja.

Uprawy szparagów są plantacjami wieloletnimi, dlatego należy wybrać odpowiednie miejsce do ich uprawy. Jest to tym bardziej istotne, że wysoki jest koszt założenia 1 ha plantacji szparagów, waha się w szerokich granicach od 20 do 40 tys. zł. Dobre stanowisko do uprawy, szparagi będą miały na glebie przepuszczalnej i przewiewnej oraz szybko nagrzewającej się i o dużej miąższości warstwy ornej. Gleba pod uprawę szparagów powinna być próchniczna, klasy V lub VI, o odczynie lekko kwaśnym lub zbliżonym do obojętnego (pH 6-7). Jeśli gleba jest zbyt kwaśna należy wykonać wapnowanie stosując 1-1,5 t wapna węglanowego. Nie należy zakładać szparagarni na glebach podmokłych, o wysokim poziomie wód gruntowych, zwięzłych i zakamienionych oraz w zagłębieniach terenu. Szparagarni nie należy też zakładać na polach, gdzie już wcześniej rosły szparagi. Najlepszym terminem zakładania plantacji szparagów jest wiosna. Sadzi się roczną rozsadę najczęściej na przełomie marca i kwietnia. Przed posadzeniem rozsady trzeba odpowiednio przygotować pole. W roku poprzedzającym sadzenie rozsady należy zniszczyć uciążliwe chwasty trwałe takie jak: perz, oset, mniszek czy powój. Jesienią wskazane jest zastosowanie obornika w dawce od 60 do 100 t/ha. Ze względu na to, że szparagi korzenią się bardzo głęboko, mięsiste korzenie spichrzowe wyrastają na 1-2 m w głąb gleby, dobrze jest w ramach przygotowań pola wykonać głęboszowanie. Zabieg ten niszczy poprzez skruszenie podeszwę płużną, czyli mocno zbitą, trudno przepuszczalną warstwę gleby tworzącą się w wyniku wieloletniej uprawy na tę samą głębokość. Nawozy fosforowe i potasowe po wysiewie trzeba wymieszać z glebą. W następnej kolejności trzeba wyorać bruzdy szerokie na ok. 40 cm i głębokie na ok. 30-35cm. Roczne karpy przygotowane na rozsadniku sadzi się w rzędy, co 150-180 cm. Na rzędzie odległość między kolejnymi roślinami powinna wynosić 35-45 cm. Duża odległość między sąsiednimi rzędami roślin zapewnia szybkie obsychanie pędów po deszczu, co w dużej mierze wpływa na ograniczenie możliwości rozprzestrzeniania się chorób grzybowych. Szerokie międzyrzędzia w uprawie szparagów na bielone wypustki zapewniają ponadto odpowiednią ilość ziemi potrzebną do usypywania wałów.

Rozsadę należy sadzić rozkładając korzenie na dnie bruzdy. Karpy należy przysypać 5-10 cm warstwą gleby. Po założeniu plantacji należy ją starannie pielęgnować. W międzyrzędziach oraz w rzędach roślin pojawiające się chwasty można zwalczać mechanicznie. W Polsce nie ma bowiem zarejestrowanych herbicydów do stosowania w uprawie szparaga. Zalecane w poprzednich latach preparaty, których substancją aktywną jest metrybuzyna nie wolno już stosować. Zagrożeniem dla młodych roślin szparaga mogą być szkodniki: trzep szparagówka, poskrzypki szparagowe czy mszyce. Niekiedy można zaobserwować szkodniki na roślinach, innym razem zobaczyć efekty ich żerowania w postaci charakterystycznych pastorałowatych zniekształceń na pędach lub zahamowania wzrostu.

Spadek plonu w kolejnych latach prowadzenia plantacji może spowodować rozprzestrzenianie się chorób grzybowych: szarej pleśni, rdzy szparagowej czy fuzariozy. Objawy tych chorób widoczne są w postaci czarnego nalotu grzybni na zielonych pędach i gałęziakach, w przypadku rdzy szparagowej są to rdzawe cętki na zielonych tkankach roślinnych, porażone pędy wcześniej żółkną i zasychają. Powierzchnia upraw szparagów w Polsce powoli zwiększa się. Według szacunków Polskiego Związku Producentów Szparaga areał upraw tego wykwintnego warzywa waha się obecnie w granicach 1,5-2,0 tys. ha. Mimo, że szparagi są coraz częściej obecne na naszych stołach to ciągle zaliczyć je można do upraw małoobszarowych. Efektem tego jest brak zainteresowania producentów środków ochrony roślin rejestracją pestycydów, które byłyby stosowane w walce ze szkodnikami i chorobami szparagów. Koszty związane z wprowadzeniem środków ochrony tego gatunku na rynek są zbyt wysokie w porównaniu do wpływów z ich sprzedaży. Dlatego też w aktualnym programie ochrony warzyw brak jest fungicydów i insektycydów do ochrony szparagów.

Ważnym zabiegiem pielęgnacyjnym jest nawożenie pogłówne azotem stosowane w trzech dawkach. Pierwsze dwie dawki azotu po około 30 kg/ha należy rozsiać w szerokie bruzdy, w które posadzono rośliny odpowiednio w połowie maja i lipca. Trzecią dawkę azotu ok. 50 kg/ha należy wysiać równomiernie na powierzchnię całego pola najpóźniej do połowy sierpnia. Nawożenie posypowe można zastąpić nawożeniem dolistnym. Latem w czasie suszy należy zastosować nawadnianie. Jednorazowa dawka polewowa powinna wynosić 25 mm. Jesienią, gdy pędy nadziemne zaschną należy je wyciąć i usunąć z pola. Następnie glebę w międzyrzędziach trzeba spulchnić za pomocą agregatu uprawowego lub glebogryzarki a powierzchnię pola zabronować. Wiosną, drugiego roku prowadzenia plantacji należy wysiać nawozy. Orientacyjne dawki na 1 ha są następujące: 50 kg N, 60-80 kg P₂O₅, 150-200 kg K₂O. Nawozy trzeba wymieszać z glebą przy okazji spulchniania międzyrzędzi. W trakcie wegetacji należy zastosować ponadto nawożenie azotowe. W trzech równych dawkach po 50 kg N/ha, co 4 lub 6 tygodni, tak by ostatnia dawka przypadła nie później niż w pierwszych dniach sierpnia. W drugim roku prowadzenia plantacji, w trakcie wzrostu młode pędy roślin mogą zostać zaatakowane przez larwy trzepa szparagówki. Muchówka ta może wyrządzać duże szkody poprzez zaburzenia i zahamowanie wzrostu pędów asymilacyjnych. Larwy żerują wewnątrz pędów, dlatego jesienią po zaschnięciu pędy należy usunąć z pola a rzędy roślin obredlić. W trzecim roku prowadzenia szparagarni wykonuje się pierwszy, trwający 3-4 tygodnie zbiór wypustek.

Dr inż. Adam Żurawicz